BLOEM

'Natuur is voor tevredenen of legen’

Dat schreef de dichter Bloem in een sonnet

Hij looft de stad- zijn stad- en heeft mijn zegen

( Hij heeft dat trouwens mooi op rijm gezet)

Maar ik ben niet zo’n stadsgericht figuur

'k Steek over bos en hei de loftrompet

En min de kwikstaart en de tureluur

Beton en steen, daar kan ik niet goed tegen

Die zijn oprecht in strijd met mijn natuur

Bas Boekelo 

(29-4-2016)

geen sonnet, maar een Retour.

Dapper

Geluk is voor de werkers en de dommen

Maar ach, wat zegt geluk in dit klimaat

Een huis dat meters onder water staat

Een baas die eist dat jij je rug blijft krommen

Geef mij een feeks, het kan me echt niet bommen

Die mij zelfs bij het dichten niet verlaat

Die ontevreden is en non-stop praat

Als ik haar eens een dag niet heb beklommen

Alles is veel voor wie niet veel begeert

Het land als vader blijft zijn rol verzaken

Tot die zich aandient in persoon van Hein

Dat heb ik na een dag geconcludeerd

Bescheten, op een stinkend onderlaken

Domweg gelukkig: het kon erger zijn=

Frits Criens

                           Eindkritiek

aan J.C.Bloem “Natuur is voor tevredenen of legen. En dan: wat is natuur nog in dit land? Een stukje bos, ter grootte van een krant, Een heuvel met wat villaatjes ertegen”. Het vers is mooi, de inhoud spreek ik tegen: Ik liep van Noord naar Zuid door Nederland. In bos en hei en wei ben ik beland, En het was groots, het strekte me tot zegen! Natuur brengt vreugd aan wie niet veel verwacht. Het pad spreidt graag zijn wonderen ten toon, - Die lange tocht, die heeft verdraaid wel wat! Dit heb ik bij mijzelf vaak overdacht: Of je nu rijk bent, slim of heel gewoon, Domweg gelukkig op het Pieterpad. Frans Woortmeijer 5 oktober 2006 uit: Pieterpad Nu dan eentje van mijn zelf, gemaakt aan het einde van het Pieterpad, dat ik tussen 2001 en 2006 gelopen heb.

De Denneweg

(vrij naar J.C. Bloem)

De Spuistraat is voor haastigen en legen

Met puien door vals neonlicht omrand

Verlokt de wansmaak koopziek Nederland

Bling bling en klatergoud zijn neergezegen

Geef mij die stille pittoreske wegen

De in gevels vastgeklonken meesterhand

Met gasten van gewicht en met verstand

Die zich verlicht langs stedenschoon bewegen

Den Haag biedt veel, veel meer dan men verwacht

De stad houdt aard en schatten goed verborgen

Doch op een dag beweegt de hoge heg

Verbloemt niet langer grafelijke pracht

Dit dacht ik op zo’n fletse maandagmorgen

Domweg gelukkig op de Denneweg

Daan de Ligt

Uit 2012

De plantsoen arbeider spreekt

Natuur is voor tevredenen of legen –

Dat heeft – meen ik – de dichter Bloem gezegd,

Maar ik denk dikwijls: vond hij dat nou echt

Of heeft hij welbewust de tijd verzwegen

Waarin de kou weer komt, de gure regen

En zich geen blad meer aan de bomen hecht?

Kwam hij nooit in een najaarsstorm terecht?

Heeft hij nooit eikels op zijn kop gekregen?

Nee, mijn humeur wordt in de herfsttijd slecht.

Als Moedertje Natuur haar kleed aflegt

Staat mij die striptease alle jaren tegen.

Dan liggen er weer blaren allerwegen

En wie mag dan die rotzooi op gaan vegen?

Dat is het lot van de plantsoenenknecht!

Driek van Wissen (1943-2010)
Uit: een loopje met de tijd, 1993

In 2014 verscheen bij Meander Klassiekers een bespreking van het oorspronkelijke gedicht van J.C.Bloem van de hand van Hans Puper. Ik vind dat deze op deze site niet mag ontbreken en hoop dat Hans Puper het niet erg vind dat ik hem opneem.

Vooraf  
'De Dapperstraat' blijft boeien. Dit sonnet is zo toegankelijk geschreven, dat je het makkelijk onthoudt: zo niet het hele gedicht, dan toch enkele strofen. Tegelijkertijd is het bestand tegen regelmatige herlezing: het is een briljantje dat het licht voortdurend op een andere manier reflecteert. Het verveelt daarom nooit.   
In deze bespreking wil ik de nadruk leggen op het poëticale karakter van dit sonnet. Ik kwam daarop toen ik het sonnet 'Zelfkant' van Vestdijk opnieuw las. Karin Doornik besprak het in deze rubriek.   
  
'De Dapperstraat' en 'Zelfkant'   
De ik-figuur spreekt zijn voorkeur uit voor ‘de grauwe stedelijke wegen, de in kaden vastgeklonken waterkant’, dit in tegenstelling tot de natuur: die is voor tevredenen en legen. 'De Dapperstraat' zou (onder andere) een knipoog kunnen zijn naar Vestdijk, die 'Zelfkant' tien jaar eerder opnam in zijn bundel Kind van stad en land. Ook hij spreekt een duidelijke voorkeur uit:   
  

Ik houd het meest van de halfland’lijkheid:  
Van vage weidewinden die met lijnen  
Vol wasgoed spelen; van fabrieksterreinen  
Waar tussen arm’lijk gras de lorrie rijdt,   

  
Ook in dit sonnet zie je een tegenstelling: tussen natuur en halflandelijkheid. En ook hier is de natuur minder interessant:   
 

( … ) er is daar waar men 't leven slijt 
En toch niet leeft, zwervend meer eenzaamheid 
Te vinden dan in bergen of ravijnen.   

  
In de laatste strofe laat hij zien waartoe poëzie in staat is. Het aandoenlijke zwarte kalf is het enige levende wezen in een desolate omgeving. Maar:  
  

( … ) ’t zwarte kalf in ’t weitje aan de rand  
Wordt door een onverhoopt gedicht bevrijd  
En in één beeld met sintels opgenomen.   

  
Zoals gezegd is het goed mogelijk – of, wat mij betreft, waarschijnlijk – dat Bloem reageert op Vestdijk: ‘Jij houdt van halflandelijkheid? Geef mij maar de stad en ik zal je vertellen waarom.’ Ik noemde zijn reactie een knipoog op grond van de eerste strofe, die ik lees als goedmoedig gemopper onder gelijkgezinden. Vergelijk een uitspraak die je op verjaardagen zou kunnen horen: ‘Wat is voetbal nog in dit land? Dat stelt internationaal toch niets meer voor?’  
  
Ik loop de verschillende strofen langs en kom daarna nog even terug op 'Zelfkant'.  
  
'De Dapperstraat': een uitspraak over poëzie  
‘Natuur is voor tevredenen of legen.’ Tevredenen. In de termen van Bloem: zij die de pijn van het ‘daaglijks derven’ niet ervaren, leven ‘in hun veilige bestek’ en geen boodschap hebben aan het geluk van de ‘goddelijke onvervuldheid’. En legen: dat spreekt voor zich. Die zijn zich helemaal nergens van bewust. De natuur is saai, er valt niets te beleven.   
Daartegenover staat de tweede strofe. Juist in een stedelijke omgeving wordt de natuur intensief beleefd en dat komt doordat die is ingekaderd. Iedere fotograaf zal het effect daarvan herkennen. Juist doordat wolken worden omrand door zolderramen, zijn ze zo mooi. Je ziet de details. De woorden ‘waterkant’ en ‘omrand’, aan het eind van regel 6 en 7 en in mannelijk rijm, geven die inkadering extra nadruk.   
Vertaald naar het schrijven van poëzie: Bloem heeft regelmatig betoogd dat de combinatie van soberheid en strakke vormen goede poëzie oplevert – als de dichter iets te zeggen heeft, tenminste. In zijn geval: diepe dingen over het leven zeggen, ‘zo, dat men de indruk krijgt dat het onmogelijk anders gezegd kan worden’. Dat laatste bereikt hij door een trefzekere woordkeus en vorm, die zich echter nooit opdringen.  
Ook Jacques Perk benadrukte de waarde van strakke versvormen. In ‘Aan de sonnetten’, schreef hij:  
    

Beperking moet vernuft en vinding wetten;  
Tot heerschen is, wie zich beheerscht bij machte: -  
 
De geest in enge grenzen ingetogen,  
Schijnt krachtig als de popel op te schieten,          (popel: populier)  
En de aard’ te boren en den blauwen hoogen   

  
Extase door jezelf beperkingen op te leggen en dat zie je ook bij Bloem. Juist door die beperking is de opzienbarende ervaring uit de derde strofe mogelijk. ‘Alles is veel voor wie niet veel verwacht’, zegt de ik enigszins relativerend, maar dat blijkt wel heel zuinigjes gezegd:   
 

Het leven houdt zijn wonderen verborgen  
Tot het ze, opeens, toont in hun hoge staat.   

  
Opvallend in deze regels is weer de vorm, die volledig samenvalt met de inhoud. En hoe! De eerste regel in een regelmatig ritme, de tweede met sterke antimetrieën die, in combinatie met de pauzes die worden afgedwongen door de komma’s, de emotie direct voelbaar maken:   
   

Het léven houdt zijn wónderen verbórgen  
Tót het ze, ópééns, tóónt in hun hóge stáát.   

  
Prachtig. En kijk ook eens naar de woorden die qua klank op elkaar betrokken zijn!  
Het inzicht in de waarde van strakke vormen kan je domweg gelukkig maken in de Dapperstraat, ook als je verregend bent, op een miezerige morgen. De tevredenen of legen zullen dit geluk niet kennen: voor hen blijven de wonderen verborgen, omdat zij, sjokkend door de natuur, naar alles kijken en daarmee naar niets. Ofwel: vormloos geleuter leidt tot niets.   
  
Nogmaals 'Zelfkant'  
En 'Zelfkant'? Ook Vestdijk pleit voor concentratie en dat doet hij door middel van de halflandelijkheid: daar is immers meer eenzaamheid/ Te vinden dan in bergen of ravijnen. Dat hij daar ook een uitspraak doet over het schrijven van poëzie, blijkt uit de laatste strofe. En hij is daar in geslaagd: een koetje in een alpenwei zou een slappe indruk hebben gemaakt.   

Hans Puper 

De winkelstraat

Frituur is voor de ledigen een zegen.

Kijk rond: wat schept frituur toch in dit land?

Een zak patat, zo'n vlezig Lady Kant,

En sneue kindertjes die te veel wegen.

Geef mij de oude gevels, gildestegen,

De klinkers, de kasseien en het zand.

De honger, nog met armoede omrand,

De zondag, zonder koopgoot maar met regen.

Alles is veel voor wie daar steeds naar smacht.

De 'condition humaine' baart mij zorgen,

Een toestand die helaas niet overgaat.

Dit heb ik - bij een friteszak - overdacht,

Verzadigd, op een uitverkochte morgen,

Domweg wat nukkig, in zo'n winkelstraat.

Arjan Keene

Een al wat oudere bijdrage van de stadsdichter van Ede

Bloem in de Dapperstraat

‘Natuur is voor tevredenen of legen’

Heeft Bloem zich ooit mistroostig overdacht

En zocht zijn heil langs voetpad en langs gracht;

Hij kwam zijn naam als bloeiwijs zelden tegen

Zelfs in de oude stad valt wel eens regen

Een potloodgrijze grimme jammerklacht

Doch als daarna de zon zich spiegelt, zacht

Glanst zelfs des dichters beeld in asfaltwegen

Hij moet erkennen dat de huizenkant

Zijn mossen door het zonlicht laat verzorgen

Alsook de bomen en het kiemend zaad

Dat ritmisch opschiet, voeg voor tegelrand

Een wonder op een miezerige morgen

Groen en gelukkig, in de Dapperstraat

Ben Hoogland

Naar aanleiding van mijn oproep op het Vrije Vers om pastiches van Bloem's Dapperstraat, was Ben Hoogland de eerste die er één aanleverde op 27 april 2016

BLOEM

Teevee is tegenwoordig slechts voor legen.

Want kijk: wat toont dat scherm in Nederland?

Banaler is het dan de platste krant,

Dezelfde klojo’s kom je telkens tegen.

Geef mij maar de natuur, desnoods met regen,

De wolken zonder rechthoekige rand,

Het groen, de dieren in een groots verband

Waar niemand kraait en daast, een ware zegen.

Er is zoveel voor wie naar echtheid smacht.

Het scherm houdt alle wonderen verborgen

Terwijl het zich aan pulp te buiten gaat.

Dit heb ik in de duinen overdacht,

Domweg gelukkig op een stille morgen

Waar alles rondom meer is dan er staat –

© Inge Boulonois


Tenslotte voor vandaag het gedicht waardoor ik begonnen ben aan de Bloem-pastiches op Blogspot.
Een splinternieuw vers van Inge Boulonois.
De discussie over dit vers vind je op: Het Vrije Vers - Bloem

De Dapperstraat

Wie is die Bloem dan wel?

Leeg en tevredene.

Zeg nu eens eerlijk:

Hou jij van natuur?

’t Is maar zo groot als een

NRC-Handelsblad,

Inclusief heuvel

Met villa en schuur.

Wegen zijn stedelijk;

Kaden en wallenkant

Zitten als hondjes

Muurvast in elkaar.

Echter de wolken zijn

Multibewegelijk,

Zolderraam, zolderraam,

Ving je ze maar!

Weet je wat wijsheid is?

Lees dit citaat dan maar:

Alles is veel

Voor wie niet veel verwacht.

’t Leven verbergt zijn

Schrikdraadomheiningen

Tot het ze toont

In hun opperste pracht.

Dit overdacht ik eens

Nat van de regen, maar

“Domweg gelukkig” –

Alweer zo’n citaat.

Kleine correctie nog:

Stedenbouwkundigen

Schrijven dit toe aan

De Wijttenbachstraat.

Nico Scheepmaker (1930-1990)
Trijfel – GPD 16-11-1984


En dan doen we maar meteen de beroemde pastiche van Nico Scheepmaker, in de vorm van een aantal ollekebollekes.

Quiet though wet

De regenluchten en de grauwe dagen

Die ons de zomer te verduren gaf:

De kinderen spoelden van de camping af

En o, die Efteling in regenvlagen!

Was dit dan de uiteindelijke straf

Voor al ons onverzadigbare vragen

Naar één dag zonder opgezette kragen?

Was dit de natte voorportaal naar ’t graf?

De zomer is voorgoed vergeefs voorbij,

Natuur gaf ons dit jaar geringe bate.

Eén les slechts hebben wij van haar gekregen

Leg u gelaten neer bij het getij,

Bezie door ’t zolderraam de natte straten:

Natuur is voor tevredenen met regen.

Jan Meilof
November 1993, Volkskrant

Een van de eerste pastiches op Bloem's Dapperstraat was deze. 1993, uit de Volkskrant. Er staat me bij dat het om een wedstrijd ging en dat dit de prijswinnaar was.

DE DAPPERSTRAAT

Natuur is voor tevredenen of legen. 

En dan: wat is natuur nog in dit land? 

Een stukje bos, ter grootte van een krant, 

Een heuvel met wat villaatjes ertegen.

Geef mij de grauwe, stedelijke wegen, 

De’ in kaden vastgeklonken waterkant, 

De wolken, nooit zo schoon dan als ze, omrand 

Door zolderramen, langs de lucht bewegen.

Alles is veel voor wie niet veel verwacht. 

Het leven houdt zijn wonderen verborgen 

Tot het ze, opeens, toont in hun hogen staat.

Dit heb ik bij mijzelven overdacht, 

Verregend, op een miezerigen morgen, 

Domweg gelukkig, in de Dapperstraat.

J.C.Bloem (1887 - 1987)

Het gedicht "De Dapperstraat" van J.C.Bloem is waarschijnlijk het bekendste sonnet en misschien zelfs wel het bekendste gedicht uit de Nederlandse literatuur.

Er zijn tientallen, misschien wel honderden pastiches op gemaakt.

In de loop van de tijd ga ik proberen de meeste daarvan op deze blog te verzamelen.